χρηστός

Άγιος της Ανατ. Ορθόδοξης Εκκλησίας. Καταγόταν από την Αλβανία και ήταν οπωροπώλης στην Κωνσταντινούπολη. Οι Τούρκοι τον αποκεφάλισαν γιατί αρνήθηκε να εξισλαμιστεί (1748). Η μνήμη του τιμάται στις 12 Φεβρουαρίου.

* * *

-ή, -ό / χρηστός, -ή, -όν, ΝΜΑ, και βοιωτ. τ. χρειστός, -ή, -όν, Α

αυτός που είναι σύμφωνος με τους κανόνες τού ορθού και τού πρέποντος, ενάρετος, ηθικός, τίμιος

νεοελλ.

φρ. «χρηστά ήθη»

(νομ.) το σύνολο τών βάσει τού νόμου αξιόλογων θεμιτών τρόπων συμπεριφοράς τού μέσου κοινωνικού ανθρώπου

αρχ.

1. (για πράγμ.) χρήσιμος, ωφέλιμος

2. (για τρόφιμα) α) υγιεινός

β) ευχάριστος στη γεύση, εύγευστος

3. (για θύματα και οιωνούς) αυτός που προμηνύει ευτυχία, αίσιος

4. αυτός που φέρει αποτέλεσμα, είτε θετικό είτε αρνητικό («ὡς φιλήσω... δήγματι χρηστῷ χωλὴν αὐτῷ ἐποίησα τὴν χεῑρα», Λουκιαν.)

5. ιαματικός

6. (για πρόσ.) α) (κυρίως σχετικά με πολεμική δραστηριότητα) ανδρείος, γενναίος

β) επωφελής για την πατρίδα του

γ) πράος, ήπιος

δ) ευγενικός

ε) (με αρνητική σημ.) ευήθης, ανόητος

στ) (κατ' ευφημ.) νεκρός

7. (για θεό) φιλεύσπλαγχνος, ελεήμων

8. (για άνδρα) ικανός για ερωτική συνεύρεση

9. γραμμ. αυτός που χρησιμοποιείται

10. (το αρσ. πληθ. ως ουσ.) οἱ χρηστοί

α) αυτοί που έχουν ευγενική καταγωγή, ευπατρίδες

β) (κατά τον Ησύχ.) «καταδεδικασμένοι»

11. (το ουδ. πληθ. ως ουσ.) τὰ χρηστά

α) ευχάριστο τέλος, ευτυχής έκβαση

β) συνεκδ. ευτυχία

12. φρ. α) «λῡπαι χρησταί» — λυπηρά γεγονότα που έχουν θετικό αποτέλεσμα (Πλάτ.)

β) «ποιεῑν χρηστόν» — φονεύω (Αριστοτ.)

γ) «ἡ χρηστὴ μέλιττα» — η εργάτρια, σε αντιδιαστολή προς τον κηφήνα (Αριστοτ.).

επίρρ...

χρηστώς / χρηστῶς, ΝΜΑ, και χρηστά Ν

με χρηστό τρόπο

αρχ.

όπως πρέπει, με ορθό τρόπο («καὶ διοικεῑ τὰ πάντα χρηστῶς», ΠΔ).

[ΕΤΥΜΟΛ. Η λ. έχει σχηματιστεί από το θ. τού ρ. χρή* «πρέπει, χρειάζεται, είναι ανάγκη», με κατάλ. -τός* τών ρηματ. επιθ., και εμφανίζει δυσερμήνευτο -σ-. Η αρχική σημ. τής λ. «αυτός που μπορεί να χρησιμοποιηθεί» εξελίχθηκε στη σημ. «άριστος, γενναίος», ενώ για τη σημ. «σκοτώνω» βλ. λ. χρή].